Katowice bez barier to nazwa programu realizowanego w latach 2022-2026 przez stolicę województwa śląskiego, który ma na celu poprawę jakości życia osób z niepełnosprawnościami. Urząd Miasta Katowice przygotował sprawozdanie z realizacji programu za rok 2024, z którego wynika, że na jego realizację miasto wydatkowało ponad 317 mln zł. Program Katowice bez barier obejmuje działania w takich obszarach jak: likwidacja barier architektonicznych, rozwój rehabilitacji społecznej i zawodowej, a także zapewnienie równego dostępu do edukacji, kultury, sportu, rekreacji, rynku pracy oraz pełnego uczestnictwa w życiu społecznym.
– Rolą współczesnego miasta jest dbanie o komfort życia jego mieszkańców. W Katowicach dążymy do tego w oparciu o 17 Celów Zrównoważonego Rozwoju przyjętych i rekomendowanych przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. To działania nie tylko na rzecz środowiska czy rozwoju gospodarczego, ale też niwelowanie nierówności społecznych. Dlatego tak ważnym elementem polityki społecznej w Katowicach jest wielopłaszczyznowa poprawa jakości życia osób z niepełnosprawnościami. Ponad 317 mln zł przeznaczone na realizację programu w 2024 r. oznacza wzrost wydatków na ten cel w stosunku do roku 2023 aż o 87 mln zł, a do roku 2022 o 137 mln zł – mówi Marcin Krupa, prezydent Katowic. – Zrealizowane w ramach programu działania odpowiadały na konkretne potrzeby określonych grup mieszkanek i mieszkańców naszego miasta. Przy czym warto pamiętać, że fakt, iż dzisiaj jesteśmy zdrowi i w pełni sprawni nie oznacza, że tak będzie zawsze – dodaje prezydent.
Działania dla młodszych…
Miasto mocno wspiera również najmłodszych mieszkańców. Program wczesnej interwencji dla dzieci do 6. roku życia objął w ubiegłym roku rehabilitacją w ośrodkach 234 dzieci, a kolejnych 490 korzystało z kształcenia specjalnego w przedszkolach. Na realizację programu wczesnej interwencji dla dzieci do 6. roku życia miasto przeznaczyło ponad 73 miliony złotych.
W katowickich szkołach uczyło się 2 835 uczniów z niepełnosprawnościami – część w placówkach ogólnodostępnych i integracyjnych, część w szkołach specjalnych. Na ich edukację miasto przeznaczyło blisko 154 miliony złotych. Katowice zapewniły także darmowy transport do szkół dla 885 dzieci, a rodzicom 174 uczniów zwrócono koszty dowozu.
…oraz starszych mieszkańców
Jednym z kluczowych elementów pomocy pozostaje poradnictwo specjalistyczne. Z oferty 14 jednostek świadczących takie usługi skorzystało blisko 36 tysięcy osób. Szczególną uwagę poświęcono także opiece, rozumianej szerzej niż tylko podstawowe wsparcie w codziennym funkcjonowaniu. Tworzony jest kompleksowy system obejmujący mieszkania wspomagane i treningowe, domy dziennego pobytu, usługi opiekuńcze świadczone w miejscu zamieszkania oraz specjalistyczne programy ministerialne. Jednym z nich jest „opieka wytchnieniowa”, która w 2024 roku objęła łącznie 40 osób, w tym 14 w ramach pobytu dziennego (3360 godzin wsparcia) oraz 26 osób w ramach pobytu całodobowego (339 dni opieki). Program ten w zauważalny sposób odciążył rodziny i opiekunów, dając im czas na regenerację, załatwienie spraw osobistych czy zawodowych oraz wpłynął na poprawę jakości życia.
Szczególnie widoczne efekty przyniosła również dostępność usług asystenckich, które zapewniały osobom z niepełnosprawnościami realne wsparcie w codziennych obowiązkach oraz umożliwiały pełniejsze uczestnictwo w życiu lokalnej społeczności. W 2024 roku skorzystało z nich łącznie 157 osób, w tym 122 dzięki środkom rządowym i 35 dzięki budżetowi miasta. Zrealizowano ponad 40 tysięcy godzin wsparcia, co przełożyło się na wzrost samodzielności, mobilności i aktywności uczestników.
Ogromny wkład w realizację programu wniosły organizacje pozarządowe, które dzięki swojemu doświadczeniu, specjalistycznej kadrze i elastycznemu podejściu z powodzeniem prowadziły różnorodne formy wsparcia – od programów rehabilitacyjnych i zajęć terapeutycznych, przez poradnictwo specjalistyczne, aż po inicjatywy integracyjne – znacząco uzupełniając i wzmacniając działania samorządu. Ze wsparcia specjalistycznych placówek prowadzonych przez NGO skorzystało łącznie blisko 5 000 osób. W sumie koszt tej części programu wyniósł prawie 14 milionów złotych. Ze środków PFRON wsparcie otrzymało ponad 2 tysiące osób, w tym 838 pojechało na turnusy rehabilitacyjne, a 581 otrzymało dofinansowanie do sprzętu ortopedycznego, rehabilitacyjnego i środków pomocniczych.
Likwidacja barier
– Dzięki programowi Katowice bez barier osoby z niepełnosprawnościami zyskały także łatwiejszy dostęp do wydarzeń kulturalnych, sportowych i rekreacyjnych – zarówno poprzez likwidację barier architektonicznych w instytucjach kultury i obiektach sportowych, jak i organizację specjalnych inicjatyw dostosowanych do ich potrzeb – podkreśla Małgorzata Moryń-Trzęsimiech naczelniczka wydziału polityki społecznej w Urzędzie Miasta Katowice. – Uczestnicy mogli korzystać z koncertów, spektakli teatralnych, wystaw, warsztatów a także brać udział w zawodach i aktywnościach sportowych oraz wyjazdach integracyjnych, co sprzyjało rozwijaniu pasji, budowaniu relacji społecznych i wzmacnianiu poczucia przynależności do wspólnoty naszego miasta – dodaje naczelniczka.
Ważnym obszarem polityki społecznej Katowic pozostaje także mieszkalnictwo komunalne, którego rozwój jest dostosowywany do potrzeb różnych grup mieszkańców, w tym osób z niepełnosprawnościami. Miasto realizując inwestycje mieszkaniowe związane z remontem bądź przebudową mienia komunalnego dostosowuje wybrane lokale do potrzeb osób np. poruszających się na wózkach inwalidzkich. Tak było w przypadku kamienicy przy ul. Chopina 9 czy rewitalizacji trzech kamienic przy ul. Mariackiej – inwestycji KTBS realizowanej w 2024 r., a zakończonej już w 2025, w ramach której niemalże połowę powstałych mieszkań zaprojektowano z myślą o osobach w wieku senioralnym i osobach z niepełnosprawnościami.
Istotnym elementem działań na rzecz dostępności są również inwestycje w przestrzeń publiczną. W 2024 r. remontowano i modernizowano chodniki w różnych częściach Katowic, a w 46 lokalizacjach obniżono przejścia dla pieszych, m.in. przy ul.: Granicznej, Krasińskiego, Strzelców Bytomskich, Pod Młynem oraz Meteorologów. Na modernizację przestrzeni miejskiej, w tym parków i placów zabaw, z uwzględnieniem potrzeb osób z niepełnosprawnościami, przeznaczono 21 milionów złotych.
Transport publiczny również jest coraz bardziej dostępny dzięki systematycznemu dostosowywaniu taboru, modernizacji infrastruktury przystankowej oraz likwidacji barier architektonicznych, co umożliwia osobom z niepełnosprawnościami swobodniejsze i bezpieczniejsze korzystanie z komunikacji miejskiej. Miasto finansuje też specjalne, indywidualne przejazdy dla osób z niepełnosprawnościami, z których w 2024 roku skorzystano 2 471 razy.
Praca jako element integracji
Nie zapomniano również o wsparciu na rynku pracy. Pod koniec 2024 roku w katowickim urzędzie pracy zarejestrowane były 232 osoby z niepełnosprawnościami – o 30 mniej niż rok wcześniej. Na działania związane z aktywizacją zawodową, takie jak dotacje na rozpoczęcie działalności gospodarczej, refundacja kosztów wyposażenia stanowiska pracy czy szkolenia, przeznaczono 104 tysiące złotych ze środków PFRON. W ciągu roku wydano 274 skierowania do pracy, a zatrudnienie podjęło łącznie 180 osób z niepełnosprawnościami.
Chociaż nadal sporo w zakresie dostępności można jeszcze wykonać, to przygotowane i przekazane radnym Rady Miasta Katowice sprawozdanie jasno pokazuje, że efektem działań jest nie tylko liczba osób objętych wsparciem, ale przede wszystkim realna poprawa jakości ich życia, wzrost samodzielności i aktywizacja społeczna. Wypracowane rozwiązania mają charakter systemowy i trwały, wpisując się w długofalową strategię polityki społecznej miasta Katowice.
Istotną rolę w tym zakresie odgrywa funkcjonująca w Katowicach Powiatowa Społeczna Rada ds. Osób z Niepełnosprawnościami. Jej zadaniem jest opiniowanie projektów inwestycyjnych, remontowych i modernizacyjnych, tak aby nowo powstająca infrastruktura odpowiadała na potrzeby osób z niepełnosprawnościami. Rada inicjuje również własne działania, których celem jest ułatwienie codziennego funkcjonowania mieszkańców ze szczególnymi potrzebami.
Długofalowym celem wszystkich tych przedsięwzięć jest stworzenie spójnego, dostępnego i zintegrowanego systemu wsparcia, który umożliwi osobom z niepełnosprawnościami prowadzenie samodzielnego, aktywnego i godnego życia przy możliwie największej niezależności. Kluczowe znaczenie ma tutaj nie tylko zakres oferowanej pomocy, lecz także budowanie środowiska społecznego i instytucjonalnego wspierającego autonomię, rozwój oraz pełne uczestnictwo w każdym obszarze życia społecznego.
Opracowanie: Wydział Komunikacji Społecznej Urzędu Miasta Katowice
